Yeni bitkisel ürün destekleme modeli

2025-2027 Yıllarında Yapılacak Bitkisel Üretime Yönelik Desteklemeler İle Diğer Bazı Tarımsal Desteklemelere İlişkin Karar” Resmi Gazetede yayımlandı.

Bu kararla birlikte, hayvancılık ve su ürünlerinde olduğu gibi, bitkisel üretimde de artık üretim planlamasının en önemli ayağını uygulamaya konulmuş oldu.

Bu modelde ilave destekler çok önemli. Tıpkı hayvancılıkta desteklerinde olduğu gibi.

Bu model ortaya çıkarılırken ziraat odaları, bakanlık yetkilileri, araştırma kuruluşları, üniversiteler, ticaret borsaları kısacası tüm tarafların düşünceleri, görüş ve önerileri dikkate alınarak hazırlanmış. İki yıl üzerine çalışılıp tarafların görüşleri alınıp ona göre şekillenmiş bir program.

Desteklemelerin esas problemi sade olmaması, akademik olması ve çok maddeli olması idi. Bu yeni modelde desteklemeler sadeleşmiş durumda. Bitkisel destekleme daha önce 21 ana başlıkta 165 kalemde veriliyor idi. Şimdi 3 ana kaleme düşürüldü. Bu desteklerin anlaşılabilir ve ulaşılabilir olması açısından önemli.

Bitkisel üretimin desteklenmesi yeni programında çiftçilere 3 ana başlıkta destekleme yapılacak. 1-temel destek 2- planlı üretim desteği 3- üretimi geliştirme destekleri

Temel Destekler

Üretim maliyetine göre ürünler kategorilere ayrıldı. Her kategori için destek katsayısı belirlendi. 2025 üretim yılı için destek katsayı değeri dekarda 244 lira oldu. Bu maliyet mazot ve gübre maliyetinin hesaplanmasıyla bulunmuş bir maliyet.

Temel, planlı üretim ve üretimi geliştirme destekleme tutarı, destek katsayı değeriyle destek katsayısının çarpımı sonucu elde ediliyor.

Temel destekle tüm ürünler için mazot maliyetinin yüzde 50'si ve gübre maliyetinin yüzde 25'i karşılanacak.

İkinci kategoride yer alan arpa, buğday üreten çiftçiler dekara 317,2 lira, üçüncü kategoride yer alan ayçiçeği, fındık, soya, kuru fasulye, çay üreten çiftçiler dekara 366 lira, dördüncü kategoride yer alan pamuk ve çeltik üreten çiftçiler dekara 549 lira temel destek alacak.

Burada buğday üzerinden hareket edersek; Buğdayın katsayıs1.3. Bu şu demek 244 temel desteği 1.3 ile çarpacağız. 317 ₺ yapar. Bu temel desteğe ilave 244 ü yine 1.3 ile çarpacağız 317 ₺ edecek. Bu destele beraber 634 ₺ alacak. Sadece temel destek ve planlı üretim desteği alan 634 tl alacak. Buğday üreten çiftçi eğer susuz yerde ekim yapıyorsa ve münavebe sistemine uygun ekim yapıyorsa 244 temel desteği,1,4 katsayısı ile çarparak 341,6 ₺ daha ilave destek alacak. İç Anadolu da ki bir üretici temel destek, planlı üretim desteği, üretimi geliştirme destekleri ile beraber toplamında 975 ₺ dekara destek alacak. Buna benzer diğer katsayıları da ilave alacak. Mesela sertifikalı tohum ekiyorsa ayrıca buna destek alacak.

Çiftçi Planlama kapsamı dışında bir ürün ektiği zaman sadece temel destek alabilecek. Örneğin suyun az olduğu bir bölgede mısır ekerse planlama desteği alamayacak sadece temel destek alabilecek. Burada aslında yönlendirme ile planlı tarıma geçilmiş oluyor. Kanun zoru ile sen şu ürünü ekeceksin, bunu ekmeyeceksin denemediği için bu yola başvuruluyor.

Planlı Üretim Desteği

Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından arpa, aspir, ayçiçeği (yağlık), buğday, kolza (kanola), fasulye (kuru), mercimek, mısır (dane), nohut, pamuk (kütlü), patates, soğan (kuru), soya ve yem bitkileri planlı üretim kapsamında yer alan ürünler listesine alındı.

Planlama kapsamındaki ürünleri havzasında üreten çiftçilere temel desteğe ilave destek ödemesi yapılacak. Planlı üretim kapsamında üretim yapan üreticilere temel desteğe ilave destek verilecek. Bu üreticilerin mazot maliyetinin yüzde 100'ü ve gübre maliyetinin yüzde 50'si karşılanacak.

Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından süt havzası olarak belirlenen illerde (Amasya, Bingöl, Bitlis, Çorum, Elâzığ, Erzincan, Erzurum, Muş, Tokat ve Tunceli) yem bitkisi üreten çiftçilere destek katsayısının yüzde 50'si kadar ilave planlı üretim desteği verilecek.

Yer altı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı olduğunun bakanlıkça tespit edildiği havzalarda yer alan sulu tarım arazilerinde ilgili üretim yılında arpa, buğday, aspir, fiğ, mercimek, nohut, yem bezelyesi, ayçiçeği (yağlık) üreten çiftçilere ürünün bulunduğu kategoriye göre hesaplanan tutar üzerinden ilave yer altı su kısıtı desteği ödenecek.

Yer altı su kısıtının bulunduğu yerlerde planlı üretime uygun üretim yapan üreticilerin mazot ve gübre maliyetinin yüzde 100'ü karşılanacak.

Üretimi Geliştirme Desteği

Verim ve kaliteyi artırmak için sertifikalı tohum kullanım, sertifikalı/standart fidan kullanım, organik tarım, iyi tarım uygulamaları, katı organik-organomineral gübre destekleri verilmeye devam edilecek.

Karar kapsamındaki diğer destekler de belli oldu. Biyolojik ve biyoteknik mücadele desteği kapsamında 2025 yılında örtü altı paket destek tutarı dekarda 2 bin 550 liradan yüzde 50 artırılarak 3 bin 825 liraya, açıkta paket destek tutarı dekara 870 liradan 1305 liraya çıkarıldı.

Lisanslı depolarda muhafaza edilen ürünler için kira desteği, Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenen kira ücret tarifesinin yüzde 75'i olarak ödenecek.

Çiftlik Muhasebe Veri Ağı (ÇMVA) sistemine katılım primi desteği, bu sisteme dahil işletmeler için yüzde 50 artırılarak 1500 liraya yükseltildi.

Tarımsal yayım ve danışmanlık desteği yüzde 104 artırılarak 294 bin liraya çıkarıldı.

2025-2027 dönemi bitkisel üretim planlaması havza ürün deseni listesinin de yer aldığı Cumhurbaşkanı Kararı'nın bazı maddeleri 1 Ocak 2025'ten, bazıları da 1 Mayıs 2025'ten itibaren yürürlüğe girecek.

Buradaki en büyük sıkıntı, destekler alan bazlı verildiği için kiralanan arazilerde arazi sahibi ile üretici arasında bir sıkıntı olabilir. Bunun üreticiye ulaşması sağlanmalı bu konuda önlemler alınmalıdır.

Diğer bir konuda desteklerin dekar başına ödenmesi nedeniyle müstahsil makbuzu kesilmeyeceği ve kayıt dışılığın artacağı endişesi söz konusu. Burada devletin ciddi vergi kaybına uğrayacağı durum olabilir, bununla ilgili tedbirler alınmalıdır.

Önceden verilen fark ödemesi desteği tekrar verilecek. Ancak bu konuda bir açıklık getirilmemiş. Bu da doğal bir durum aslında. Fark ödemesi ürünlerin piyasadaki düşük kalan kısmını telafi etmek için ödenen bir destekleme. Bu desteklemede sonradan değil önceden belirlendiği için buraya teknik olarak geçmesi mümkün değil zaten Ama gerekli görülürse fark ödemeleri destekleri de yapılacağı ifade edilse idi daha iyi olurdu. Anlaşılması için mesela bu sene buğdayda alım fiyatına ilave olarak ton başına 1750 lira, arpada 750 lira fark ödemesi(prim desteği) verildi. Bu ürün bazlı bir destek, alan bazlı değil.

Bir ay içerisinde çiftçiyi ilgilendiren 3 adet destekleme kararnamesi yayınlandı.

Bitkisel üretim destekleri ile ilgili iki ayrı kararname yayınlandı. Birisi 24 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 2024 yılına ait bitkisel üretim destekleri, İkincisi ise 29 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 2025-2027 dönemini kapsayan 3 yıllık yeni destekleme modeli. Birde Hayvancılıkta 2024-2026 dönemini kapsayan destekleme kararnamesi 26 Temmuz 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı.

Çiftçiyi bu kadar yakından ilgilendiren kararnameler neden üst üste yayınlanır anlamak zor. Zaten bir iletişim kopukluğu var. Bir desteklenme daha anlaşılmadan 2. geldi. Onu tam anlatamamışken 3. destekleme paketi açıklandı.

Milan Kundera Yavaşlık adlı kitabında ‘’Yavaşlık hatırlatır, hız unutturur.’’ der. Bakanlık çok hızlı hareket ediyor. Çiftçinin bu kadar yoğun olduğu bir dönemde 1 ay içinde 3 kararnameyi kaldıramaz. Anlaşılmaz, anlaşılmadığı içinde bu programdan beklenen hasıla elde edilemez.

Çok sevdiğim bir Kızılderili hikâyesi var. Bir Kızılderili ve bir beyaz adam dörtnala giderler. Derken birden Kızılderili durur. Beyaz adam şaşırır ve sorar: - Neden durduk? Kızılderili yanıt verir: - Çok hızlı gittik, ruhlarımız geride kaldı.

Bunu misali bakanlığın desteklerin tam anlaşılması için peyderpey programı açıklaması lazım. Biri tam oturmadan diğerine geçmemesi lazım. Yoksa bugün olduğu gibi iletişim kazasına kurban gidebilir.